** Lưy ý: Nội dung phù hợp với người mới bắt đầu, nếu bạn là 1 protrader hoăc là nhà đầu tư chuyên nghiệp có thể bạn đã biết những nội dung này và mình hi vọng bạn để lại cho mình 1 lời khuyên tốt hơn. Chân thành cảm ơn !
Này bạn, nếu bạn đã theo dõi series của tôi từ bài 1 về những bài học đắt giá từ tay mơ, rồi bài 2 về cổ phiếu, trái phiếu và quỹ mở, thì chào mừng bạn đến với bài 3 này. Tôi nhớ rõ hồi đó, sau khi nắm được khái niệm cơ bản, tôi nghĩ mình đã sẵn sàng lao vào thị trường. Thế là tôi mua cổ phiếu theo "linh cảm", không phân tích gì cả. Kết quả? Lỗ nặng vì không biết công ty đó đang "khỏe mạnh" hay "ốm yếu". Giờ đây, sau bao năm thăng trầm, tôi ngồi đây chia sẻ về phân tích cơ bản – công cụ giúp tôi biến những quyết định mù quáng thành chiến lược hiệu quả. Đây không phải bài học khô khan từ sách vở, mà là những gì tôi từng "trả giá" bằng tiền thật để học. Hãy ngồi thoải mái, cầm ly cà phê và nghe những dòng tâm sự của gà trader từng trải như tôi bạn nhé. Bài này sẽ dài một chút, vì tôi muốn bạn nắm chắc từ A đến Z, để bạn đọc chậm rãi và sau khi đọc xong bài này bạn có thể áp dụng ngay.
Khái Niệm Phân Tích Cơ Bản
Phân tích cơ bản (Fundamental Analysis) là phương pháp đánh giá cổ phiếu dựa trên các yếu tố "cơ bản" như tình hình tài chính, quản lý, ngành nghề và kinh tế vĩ mô. Nó giúp bạn trả lời: "Công ty này có đáng giá không? Giá cổ phiếu hiện tại rẻ hay đắt?". Tôi từng nghĩ chỉ cần giá lên là tốt, nhưng thực ra giá cổ phiếu phản ánh kỳ vọng tương lai. Nếu công ty mạnh, giá sẽ tăng theo thời gian nhờ lãi kép. Theo các chuyên gia, phân tích cơ bản phù hợp cho đầu tư dài hạn, trong khi kỹ thuật cho ngắn hạn. Ở Việt Nam, với thị trường chứng khoán còn trẻ, phân tích cơ bản càng quan trọng vì nhiều cổ phiếu bị định giá sai. Tôi khuyên bạn: Dành 70% thời gian cho cơ bản, 30% cho kỹ thuật. Bắt đầu bằng việc đọc sách như "Nhà Đầu Tư Thông Minh" của Benjamin Graham – cuốn sách thay đổi cuộc đời tôi.
Báo Cáo Tài Chính: "Bệnh án" của doanh nghiệp
Báo cáo tài chính là "hồ sơ" của phân tích cơ bản, gồm ba phần chính: Bảng cân đối kế toán (Balance Sheet), Báo cáo kết quả kinh doanh (Income Statement), và Báo cáo lưu chuyển tiền tệ (Cash Flow Statement). Tôi từng mở báo cáo đầu tiên mà chóng mặt, nhưng giờ đây tôi đọc hiểu ở một mức tương đối. Hãy tưởng tượng: Bảng cân đối kế toán như ảnh chụp tài sản công ty tại một thời điểm – tài sản (tiền mặt, hàng tồn kho), nợ phải trả, và vốn chủ sở hữu. Ví dụ, nếu tài sản lớn hơn nợ nhiều, công ty "khỏe". Báo cáo kết quả kinh doanh kể chuyện lợi nhuận: Doanh thu trừ chi phí ra lợi nhuận ròng. Tôi từng mua cổ phiếu công ty doanh thu cao nhưng chi phí "ăn hết", lỗ nặng. Còn lưu chuyển tiền tệ cho thấy tiền thật chảy vào ra sao – quan trọng vì nhiều công ty "lợi nhuận giấy" nhưng thiếu tiền mặt. Ở Việt Nam, bạn tải báo cáo miễn phí từ website HOSE hoặc Cafef. Hãy đọc quý mới nhất, như quý 3/2025, để cập nhật tình hình cụ thể của công ty mà bạn đang đầu tư
Các Tỷ Số Tài Chính Quan Trọng
Sau khi đọc báo cáo, hãy tính tỷ lệ tài chính – những "chỉ số thần thánh" tóm tắt sức khỏe công ty. Đây là phần tôi muốn mở rộng chi tiết hơn, vì ngày xưa tôi chỉ biết lơ mơ vài chỉ số, dẫn đến quyết định sai lầm. Tôi sẽ liệt kê và giải thích sâu hơn 10 tỷ lệ quan trọng nhất cho người mới, kèm ví dụ thực tế từ thị trường Việt Nam, cách tính, ý nghĩa, và bài học từ kinh nghiệm của tôi. Phần này tôi kể dài dòng một chút, khoảng 850 từ, để bạn nắm vững, vì đây là "vũ khí" chính trong phân tích cơ bản. Hãy đọc chậm, ghi chép lại, và áp dụng với cổ phiếu bạn thích.
Đầu tiên, EPS (Earnings Per Share) – Lợi nhuận trên mỗi cổ phiếu. Cách tính: Lợi nhuận ròng chia cho số cổ phiếu lưu hành. Ý nghĩa: Chỉ số này cho thấy công ty kiếm được bao nhiêu tiền cho mỗi cổ phiếu bạn sở hữu. Ví dụ, nếu EPS cao và tăng dần qua các năm, công ty đang phát triển tốt. Tôi từng mua một cổ phiếu EPS âm (lỗ), nghĩ "sẽ hồi phục", nhưng nó tiếp tục lỗ thêm 2 năm, khiến tôi mất 20% vốn. Ở Việt Nam, như VCB có EPS khoảng 4,200 đồng/quý 3/2025 và đang trên một đà giảm qua các năm, cho thấy hiệu quả sinh lời trên cổ phiếu của ngân hàng không tốt. Khi xem EPS bạn cũng nên so sánh EPS với các năm trước và đối thủ – tăng trưởng EPS trên 10%/năm là tín hiệu xanh.
Tiếp theo, P/E (Price to Earnings) – Giá cổ phiếu chia cho EPS. Đây là chỉ số "nổi tiếng" nhất, cho biết bạn phải trả bao nhiêu đồng để có 1 đồng lợi nhuận. P/E thấp (dưới 15) thường nghĩa là cổ phiếu rẻ, nhưng phải so với ngành – ngành công nghệ có P/E cao hơn ngân hàng vì tăng trưởng nhanh. Tôi nhớ hồi 2018, tôi mua cổ phiếu P/E 30 vì "hot", nhưng sau đó thị trường điều chỉnh, P/E về 10, tôi lỗ nặng. Hiện nay, trung bình P/E VN-Index khoảng 12-14, nên nếu dưới 10, có thể là cơ hội. Nhưng cẩn thận: P/E thấp có thể do lợi nhuận tạm thời cao hoặc công ty rủi ro.
ROE (Return on Equity) – Lợi nhuận ròng chia vốn chủ sở hữu, nhân 100%. Chỉ số này đo lường hiệu quả sử dụng vốn của quản lý – trên 15% là tốt, trên 20% xuất sắc. ROE cao nghĩa là công ty tạo ra lợi nhuận tốt từ vốn của cổ đông. Bài học từ tôi: Tôi từng bỏ qua ROE, mua cổ phiếu ROE chỉ 5%, kết quả tăng trưởng ì ạch, trong khi VNM có ROE ~23%, giúp cổ phiếu ổn định qua các biến động. So sánh ROE với ROA để xem công ty dùng nợ nhiều không – nếu ROE cao nhờ vay nợ, rủi ro lớn.
ROA (Return on Assets) – Lợi nhuận ròng chia tổng tài sản, nhân 100%. Tương tự ROE nhưng đánh giá hiệu quả sử dụng toàn bộ tài sản (bao gồm nợ). Trên 5-10% tùy ngành là ổn. Nếu ROA thấp, công ty đang lãng phí tài sản. Tôi từng phân tích một công ty sản xuất với ROA 3%, nghĩ "rẻ", nhưng hóa ra họ đầu tư máy móc kém hiệu quả, dẫn đến lỗ sau đó.
Debt/Equity (Tỷ lệ nợ trên vốn chủ) – Tổng nợ chia vốn chủ sở hữu. Dưới 1 là an toàn, trên 2 có thể rủi ro vỡ nợ. Ở Việt Nam, ngành bất động sản thường cao hơn (như VHM ~1.5), nhưng ngân hàng như VCB giữ dưới 1. Nếu bạn mua cổ phiếu Debt/Equity 3 khả năng hoặc xác suất cao bạn sẽ bị phá sản, khi lãi suất tăng, công ty không trả nợ được dẫn đến giá cổ phiếu sẽ lao dốc.
Current Ratio (Tỷ lệ thanh khoản ngắn hạn) – Tài sản ngắn hạn chia nợ ngắn hạn. Trên 1 nghĩa là công ty có khả năng trả nợ ngắn hạn tốt. Dưới 1, có thể gặp vấn đề thanh khoản. Lời khuyên là bạn nên kết hợp với Quick Ratio (loại trừ hàng tồn kho) để chính xác hơn, vì hàng tồn kho có thể khó bán.
Gross Margin (Biên lợi nhuận gộp) – (Doanh thu - Giá vốn)/Doanh thu x 100%. Cao nghĩa là kiểm soát chi phí sản xuất tốt. Ngành bán lẻ như MWG có Gross Margin ~20-25%, nếu giảm đột ngột, có thể do cạnh tranh giá.
Net Margin (Biên lợi nhuận ròng) – Lợi nhuận ròng/Doanh thu x 100%. Sau khi trừ hết chi phí, thuế. Cao hơn 10% là tốt cho nhiều ngành. Tôi từng thấy Net Margin âm ở startup công nghệ, nhưng nếu tăng dần, vẫn đáng đầu tư dài hạn.
Dividend Yield (Lợi tức cổ tức) – Cổ tức mỗi cổ phiếu chia giá cổ phiếu x 100%. Hấp dẫn cho đầu tư thụ động, như VNM ~4-5%. Nhưng đừng chỉ nhìn yield cao – kiểm tra payout ratio (cổ tức/EPS) dưới 70% để công ty còn giữ tiền phát triển.
Cuối cùng, PEG (P/E chia tăng trưởng EPS) – P/E chia % tăng trưởng EPS dự báo. Dưới 1 nghĩa là undervalued, tính đến tốc độ tăng trưởng. Tôi dùng PEG để so sánh công ty tăng trưởng cao như FPT (PEG ~0.8) với ổn định như VCB (PEG ~1.2).
Những chỉ số này không đứng riêng lẻ – phải kết hợp, so sánh lịch sử 3-5 năm và với ngành. Tôi dùng app như SSI iBoard hoặc Excel để tính. Từ kinh nghiệm, đừng bỏ qua chỉ số nào, vì chúng là "bệnh án" của công ty, nó phản ánh tình trạng sức khỏe của doanh nghiệp mà bạn đầu tư. Hồi xưa tôi chỉ biết P/E, giờ nắm hết, danh mục của tôi sinh lời đều đặn hơn. Bạn thử tính cho cổ phiếu yêu thích xem, sẽ thấy thú vị lắm!
Phân Tích Ngành Và Kinh Tế Vĩ Mô: Bức Tranh Lớn Hơn
Phân tích cơ bản không chỉ dừng ở công ty, mà phải nhìn ngành và kinh tế. Ví dụ, ngành ngân hàng Việt Nam đang tăng trưởng nhờ tín dụng mở rộng, nhưng rủi ro nợ xấu tăng. Kinh tế vĩ mô: GDP tăng, lạm phát thấp, lãi suất giảm thì cổ phiếu lên. Tôi dùng mô hình Porter's Five Forces để phân tích ngành: Cạnh tranh, nhà cung cấp, khách hàng, sản phẩm thay thế, rào cản mới. Ở Việt Nam, theo dõi tin từ Bộ Tài Chính hoặc Bloomberg. Ví dụ, năm 2025, với GDP dự báo tăng 6-7%, ngành tiêu dùng như sữa (VNM) sẽ lợi thế nhờ dân số trẻ. Thật tế mà nói thì tôi không phát triển kỹ năng phân tích về vĩ mô nhờ vào thị trường chứng khoán Việt Nam mà thông qua việt tham gia và các thị trường lớn hơn như tiền ảo và forex - nơi tôi được học nhiều hơn những kinh nghiệm phân tích vĩ mô của những người anh đi trước
Bước đầu phân tích cơ bản
Bước 1: Chọn cổ phiếu từ VN-Index hoặc VN30.
Bước 2: Tải báo cáo từ HOSE, Cafef hoặc Vietstock.
Bước 3: Đọc bảng cân đối, tính tỷ lệ dùng Excel hoặc app như Simplize.
Bước 4: Phân tích ngành qua báo cáo SSI hoặc VNDIRECT.
Bước 5: Định giá bằng công cụ miễn phí trên Finhay.
Bước 6: So sánh với thị trường – VN-Index
Ngoài ra ngày nay với sự phát triển của công nghệ thông tin bạn hoàn toàn có thể tham khảo các chỉ báo về phân tích cơ bản tại các trang web như cafef, fireant,... hoặc thậm chí ngay trên cả những bảng giá live của các công ty chứng khoán như VND, SSI, HSC,...
Lời Kết: Học Và Áp Dụng Để Trở Thành Nhà Đầu Tư Thông Minh
Phân tích cơ bản là hành trình, không phải đích đến. Hãy bắt đầu bằng việc học từ chuyên gia như Warren Buffett – mua công ty tốt giá rẻ. Tham gia group Facebook uy tín, nhưng kiểm chứng dữ liệu và kiên nhẫn phân tích cơ bản cho dài hạn. Tôi từng mất tiền oan, nhưng giờ danh mục của tôi ổn định nhờ nó. Với thị trường 2025 đầy cơ hội, hãy bắt đầu ngay: Chọn một cổ phiếu, phân tích và theo dõi. Bài sau tôi sẽ kể về phân tích kỹ thuật nhé. Nếu thắc mắc, comment bên dưới. Chúc bạn thành công, biến đầu tư thành niềm vui!
Bình luận