Trong thế giới đầu tư, người ta thường nói về rất nhiều thứ lấp lánh: phương pháp bắt đáy, chiến lược mua đón sóng, phân tích kỹ thuật cao siêu, robot tự động giao dịch, hay những bí quyết nhân đôi tài khoản. Nhưng có một thứ ít được nhắc tới, dù nó là nền móng quyết định việc bạn có còn đứng vững sau vài năm hay không – đó là quản lý vốn.
Quản lý vốn nghe có vẻ khô khan. Nó không hào nhoáng như phân tích kỹ thuật, không kịch tính như giao dịch ngắn hạn, không hấp dẫn như các câu chuyện lãi khủng. Nhưng khi trải qua đủ lâu, khi chứng kiến đủ nhiều người bay tài khoản chỉ vì một lệnh sai, bạn sẽ hiểu vì sao quản lý vốn giống như dây an toàn trên xe hơi: bạn sẽ không để ý đến nó khi mọi thứ bình yên, nhưng chỉ khi tai nạn xảy ra, bạn mới cảm nhận được giá trị thật sự.
Tôi muốn chia sẻ lại một cách chân thành nhất về quản lý vốn – thứ đã cứu tôi không biết bao nhiêu lần trong hành trình đầu tư. Nếu như phân tích kỹ thuật và cơ bản là hai chiếc kính giúp bạn nhìn rõ hơn về thị trường và doanh nghiệp, thì quản lý vốn chính là chiếc khiên bảo vệ bạn khỏi những cú đòn bất ngờ. Và trong một thị trường đầy biến động như Việt Nam, đặc biệt giai đoạn từ 2020 đến nay, chiếc khiên này càng quan trọng hơn bao giờ hết.
Tại sao quản lý vốn lại quan trọng đến vậy?
Tôi từng tin rằng nếu phân tích tốt, chọn đúng cổ phiếu, dùng kỹ thuật chuẩn, tôi sẽ luôn thắng. Nhưng thị trường không cho phép ai thắng mãi. Có những lúc mọi phân tích đều trở nên vô nghĩa. Tin đồn, chính sách, biến động quốc tế, thanh khoản co siết, margin call hàng loạt – chỉ một ngày xấu trời, mọi thứ có thể đảo chiều.
Điều duy nhất bạn kiểm soát được, thật sự kiểm soát được, chính là số tiền bạn đặt vào mỗi lệnh. Bạn không quyết định được thị trường sẽ đi lên hay đi xuống. Nhưng bạn quyết định được bạn mất bao nhiêu khi sai. Và vì chúng ta chắc chắn sẽ sai, thậm chí sai nhiều hơn đúng trong giai đoạn đầu, quản lý vốn chính là tấm đệm an toàn duy nhất.
Rất nhiều người tôi gặp đều cho rằng “đầu tư là chuyện thắng – thua”, nhưng thực tế thì đầu tư là chuyện kiểm soát rủi ro. Một người có thể chỉ thắng 4/10 lệnh nhưng vẫn sinh lời đều đặn, miễn là họ biết giới hạn thua lỗ nhỏ. Ngược lại, một người đúng 7/10 lệnh vẫn có thể cháy tài khoản chỉ vì một lệnh quá lớn. Đó là sự thật mà ai rồi cũng phải học, thường là theo cách đau đớn nhất.
Quy tắc 1–2% và sức mạnh của sự sống sót
Quy tắc rủi ro 1–2% nghe rất đơn giản: mỗi lệnh chỉ nên đặt rủi ro tối đa 1–2% tài khoản. Nghĩa là nếu bạn có 100 triệu, bạn chỉ nên chấp nhận thua 1–2 triệu cho mỗi giao dịch.
Nhưng điều này mạnh ở đâu?
Ở chỗ nó cho phép bạn sai rất nhiều lần mà vẫn còn tiền để tiếp tục. Những người sống sót trong thị trường này không phải người đúng nhiều, mà là người sai nhưng không thua quá lớn. Bởi vì thị trường luôn có chu kỳ. Sau chu kỳ giảm này sẽ có chu kỳ tăng khác. Sau những ngày khó khăn sẽ có thời điểm thuận lợi. Chỉ cần bạn còn tiền, bạn vẫn còn cơ hội.
Không ai thắng mãi; nhiệm vụ của quản lý vốn chính là đảm bảo bạn không thua một lần nào đến mức không thể đứng dậy.
Sai lầm lớn nhất: đặt cược quá nhiều vào một cơ hội tưởng như chắc chắn
Trong đầu tư, cơ hội càng có vẻ “ngon”, rủi ro càng phải tăng cảnh giác. Rất nhiều nhà đầu tư all-in chỉ vì cảm giác chắc chắn, hoặc vì “cơ hội đời người”, hoặc vì nghe người khác bảo “không thể thua được”. Nhưng thị trường không quan tâm bạn chắc đến mức nào. Nó chỉ vận hành theo quy luật riêng, và đôi khi quy luật đó không đứng về phía bạn.
Tôi từng chứng kiến một người bạn, khi VN-Index xuống 1250 điểm năm 2022, anh ấy all-in vì nghĩ rằng thị trường đã quá rẻ. Nhưng thị trường lại giảm tiếp. Anh ấy không còn tiền để mua thêm ở vùng thấp hơn vì đã đặt cược hết ngay từ đầu. Và câu chuyện đó kết thúc theo cách bạn có thể đoán được.
Một nhà đầu tư khôn ngoan không bao giờ all-in. Họ xây từng lớp vốn rõ ràng: vốn lõi, vốn đầu tư dài hạn, vốn giao dịch, vốn thử nghiệm. Không để lẫn lộn giữa những phần đó chính là cách giúp họ không bao giờ bị thổi bay trong một ngày tệ.
Cắt lỗ là kỷ luật chứ không phải yếu đuối
Một trong những cảm xúc khó chịu nhất của nhà đầu tư là phải nhấn nút cắt lỗ. Nó giống như thừa nhận rằng mình đã sai. Nhưng thị trường vốn không phải nơi để chứng minh mình đúng. Nó là nơi bạn cần giữ được tiền trước khi nghĩ đến chuyện kiếm thêm.
Tôi mất rất lâu mới học được điều này. Có lần tôi giữ một cổ phiếu lỗ từ 6% xuống 25% chỉ vì sợ cắt. Tôi tự an ủi rằng “nó sẽ hồi thôi”. Nhưng càng hy vọng, giá càng giảm. Và đến khi không chịu được nữa, tôi bán đúng đáy. Nếu tôi cắt sớm, tôi đã có thể chuyển sang cơ hội khác thay vì chìm cùng con tàu đó.
Cắt lỗ không phải thua. Cắt lỗ là hành động của người hiểu thị trường. Đó là lời thú nhận rằng xu hướng mạnh hơn ý kiến của bạn, và bạn tôn trọng điều đó.
Nhân vị thế chỉ khi bạn đang đúng, không phải khi đang sai
Một tư duy cực kỳ nguy hiểm mà nhà đầu tư mới hay mắc phải là mua trung bình giá khi đang lỗ, hay còn gọi là martingale. Mặc dù có lúc nó mang lại cảm giác “ổn” vì kéo điểm hòa vốn xuống, nhưng thực tế đây là cách chắc chắn dẫn đến thảm họa, đặc biệt trong thị trường giảm mạnh.
Một vị thế đang lỗ không phải sai vì giá giảm, mà sai vì bạn đã đọc sai xu hướng. Nếu bạn sai ngay từ đầu, việc mua thêm chỉ khiến sai lầm lớn hơn.
Nhân vị thế chỉ phù hợp khi bạn đang đi đúng xu hướng, khi thị trường ủng hộ, volume ủng hộ, và bạn có kế hoạch rõ ràng. Mua thêm khi lãi là nghệ thuật tận dụng sức mạnh của trend. Mua thêm khi lỗ là cách tự tay phá hủy tài khoản.
Giữ tiền mặt: quyền lực của sự chờ đợi
Một trong những bài học lớn nhất của tôi là hiểu rằng tiền mặt không phải sự lãng phí. Tiền mặt là một vị thế, là quyền lực, là sự tự do. Nó giúp bạn tránh giao dịch trong những thời điểm thị trường hỗn loạn và giúp bạn có cơ hội lao vào khi mọi thứ rớt giá.
Giữ một phần tiền mặt tạo ra sự bình thản. Bạn không còn cảm giác bị thị trường kéo đi bởi cảm xúc. Bạn có thể chờ đợi cơ hội tốt hơn thay vì cố tìm kiếm lệnh mới chỉ vì “sợ bỏ lỡ”.
Rất nhiều người nghĩ rằng phải luôn full cổ phiếu để tối đa hóa lợi nhuận. Nhưng thực tế là phần lớn thua lỗ đến từ việc giao dịch quá mức trong những giai đoạn thị trường không rõ ràng. Người khôn ngoan không phải người mua liên tục, mà là người biết khi nào không nên mua.
Sự kết hợp hoàn chỉnh: kỹ thuật – cơ bản – quản lý vốn
Ba yếu tố này giống như ba chân của một chiếc kiềng. Bạn thiếu một chân, chiếc kiềng đổ. Bạn phân tích kỹ thuật tốt nhưng không quản lý vốn, bạn sẽ cháy tài khoản. Bạn phân tích cơ bản tốt nhưng vào sai thời điểm, bạn sẽ lỗ dài hạn. Bạn quản lý vốn tốt nhưng không hiểu doanh nghiệp, bạn sẽ nắm nhầm cổ phiếu.
Chỉ khi kết hợp cả ba, bạn mới có cơ hội đi đường dài. Và trong thị trường tài chính, đường dài mới là nơi tạo ra sự khác biệt.
Tâm lý trong quản lý vốn: yếu tố ít được nhắc đến nhưng quan trọng nhất
Quản lý vốn nghe đơn giản, nhưng thực hiện lại khó vì nó đòi hỏi tâm lý vững vàng. Bạn phải chấp nhận lỗ nhỏ để tránh lỗ lớn. Bạn phải chấp nhận bỏ qua cơ hội “có vẻ ngon”. Bạn phải chấp nhận giai đoạn “không giao dịch” dù rất muốn vào lệnh.
Điều này cần thời gian và sự trưởng thành. Càng trải qua nhiều sai lầm, bạn càng hiểu rằng việc không mất tiền quan trọng hơn rất nhiều so với việc kiếm tiền.
Và rồi một ngày, bạn nhận ra việc kiếm tiền không phải nhờ vào lệnh thắng lớn, mà nhờ việc hạn chế lệnh thua.
Kết luận: sống sót là chiến thắng lớn nhất
Điều quan trọng nhất trong quản lý vốn không phải là kỹ thuật, mà là tư duy. Đừng xem mình là người phải thắng thị trường. Hãy xem mình là người học cách tồn tại trong nó. Khi bạn tồn tại đủ lâu, bạn sẽ thấy thị trường có những chu kỳ rất rõ. Và ở mỗi chu kỳ, bạn sẽ biết cách điều chỉnh danh mục, điều chỉnh vị thế, điều chỉnh cược của mình.
Tồn tại qua những cú rơi mạnh nhất đã là một chiến thắng. Và chỉ những người tồn tại qua những cú rơi đó mới là người hưởng trọn vẹn những pha hồi phục mạnh mẽ nhất.
Bình luận